Herken fake news: 6 tips om te fact checken

Fake news! Je hoorde het voormalig president Trump vaak roepen. En of zijn beschuldigingen naar de media nou terecht waren of niet, fake news is een ding. Een groot ding.

Nep nieuws, hoaxes, junk news of misinformatie; het komt allemaal op hetzelfde neer: nieuws dat niet waar is. Misinformatie en disinformatie wordt nu meer verspreid dan ooit. Door het internet en social media zijn we allemaal auteurs van de ‘waarheid’. Maar wat is nou écht waarheid? Wij doken in de wereld van misinformatie en helpen jou om echt van nep te onderscheiden.

Fake news, misinformatie, disinformatie of desinformatie: de betekenis

Nieuws dat niet waar is of dat een lezer een bepaalde richting op duwt. Niet alleen gebruikers, maar ook de media hebben er een handje van om disinformatie te verspreiden. Maar wat verstaan we hieronder precies?

Desinformatie of disinformatie is wanneer iemand expres valse informatie verspreidt. Dit doet men vaak om geld te verdienen, hen van een mening te overtuigen (politici hebben hier een handje van) of om iemand te schaden. Een veelvoorkomend voorbeeld van desinformatie zijn clickbait artikelen. Dit zijn berichten die interessant lijken door een pakkende titel, maar onjuiste informatie bevatten zodra je het daadwerkelijk leest. De titel dient als ‘bait’ of ‘aas’ voor jouw klik.

Vaak gebeurt dit ook door middel van een misleidende afbeelding. Het verdienmodel van clickbaitberichten is simpel: hoe meer clicks, hoe meer advertentie-inkomsten. Neem bijvoorbeeld de Like Factory uit China. Zij hebben zogenoemde ‘click farms’ die automatisch berichten liken waardoor ze hoger worden gerankt door de social media algoritmes. Door deze hoge ranking verschijnen de berichten in steeds meer tijdlijnen van gebruikers. Die gebruikers klikken vervolgens op deze berichten en zo draagt men onbewust bij aan de portemonnee van de Like Factory.

Tegenover desinformatie staat misinformatie, in dit geval wordt er per ongeluk valse informatie verspreidt. In beide gevallen is er dus sprake van de verspreiding van fake news, alleen zijn de intenties anders. Wij maakten er een uitleganimatie over!

Gevolgen van fake news

Behalve het feit dat de verspreiding van fake news ervoor zorgt dat mensen niet goed ingelicht zijn en nep nieuws als waarheid beschouwen, kan het er ook voor zorgen dat mensen in een filter bubble terecht komen.

Wat is een filter bubble?

Algoritmes kwamen net al even aan bod toen we het over clickbait hadden. Zij zorgen ervoor dat jij relevante informatie en berichten te zien krijgt op basis van jouw interesses. Echter, wanneer je meerdere malen wordt blootgesteld aan fake news, kan dit ervoor zorgen dat jouw algoritme dit soort nieuws steeds vaker zichtbaar maakt op jouw tijdlijn. Wanneer je veel dezelfde informatie te zien krijgt van dezelfde merken of mensen op je socials en in je zoekresultaten, zit je in een filter bubble.

Confirmation bias

Filter bubbles zijn gevaarlijk, omdat ze mensen enkel standpunten en meningen tonen die overeenkomen met hun mening. Dit zorgt ervoor dat er een confirmation bias ontstaat, dit houdt in dat je telkens bevestiging krijgt van je eerdere standpunt, waardoor hier steeds meer in gaat geloven. Omdat je, door je filter bubble, zelden een tegengeluid hoort kom je in een vicieuze cirkel waarin je eigen (valse) waarheden telkens weer bevestigd worden.

Conspiracies

Filter bubbles zijn vooral gevaarlijk als het over conspiracy theories gaat. Stel je voor, je bent op zoek naar informatie over het coronavirus, hierbij kom je een artikel tegen wat je vertelt dat het virus niet echt is en bedacht is door de overheid. Doordat je op dit artikel hebt geklikt denkt het algoritme dat jij dit interessant vindt, hierdoor krijg je nog meer van dit soort fake news te zien. Vervolgens ben je in een conspiracy filter bubble beland waar je enkel onjuiste informatie over het coronavirus te zien krijgt. De kans wordt hierdoor steeds groter dat je dit nieuws ook echt gaat geloven…

6 tips om te fact checken

Je hebt dan misschien niet altijd keuze in wat je te zien krijgt, maar wel in wat je gelooft. Dus nu de vraag: hoe herken je fake news?

Tegenwoordig heb je als lezer net zo goed de verantwoordelijkheid als de journalist om feitelijke informatie tot je te nemen én verder te verspreiden. Hiervoor is het belangrijk om te fact checken. Zo weet je wat je liket en deelt en zorg je dat het klopt, hierdoor voorkom je dat je in een conspiracy filter bubble terechtkomt. Gebruik daarom deze 6 tips en leer nepnieuws herkennen:

1. Kijk verder dan de titel

De titel van een bericht wordt vaak gebruikt als lokaas. Je wordt nieuwsgierig gemaakt door een spannende titel en je klikt. De verdere inhoud van het artikel is helaas totaal niet wat je had verwacht. Toch heeft het lokaas gewerkt, jij hebt geklikt. Onze tip is dus, kijk verder dan de titel. Als het te mooi of absurd klinkt om waar te zijn, dan is dat vaak ook zo.

2. Wie is de afzender?

Check altijd of de persoon die het bericht heeft gedeeld of geschreven echt bestaat. Vaak staat er een link naar een website. Ga deze bron na. Je kunt meestal in één oogopslag zien of ze meer van dit soort ‘spannende artikelen’ verspreiden.

3. Let op de technieken

De schrijvers van fake news artikelen gebruiken verschillende technieken om op mensen hun emoties in te spelen. Denk hierbij aan:

• Het weglaten van cruciale informatie.
• Autoriteiten gebruiken om het artikel krachtiger over te laten komen.
• Het gebruik van misleidende visuele content.

Tip: de ‘Slecht Nieuws’ game van DROG helpt je om deze technieken te herkennen.

4. Check andere kanalen

Fake news berichten gaan vooral viral op social media. Check daarom of het ook op andere nieuwssites is opgenomen, zoals Nu.nl, RTL Nieuws of de NOS. Maar let op: ook gerenommeerde nieuwssites hebben de neiging om soms informatie te framen; het duwen van jouw mening in een bepaalde richting. Kijk daarom altijd op welke manier verschillende sites het onderwerp verwoorden.

Wordt er verwezen naar een onderzoek in het artikel? Check dan op welke manier dit is onderzocht en of de sample een goede representatie geeft. Een kop met ‘De meesten vonden de avondklok een fijne maatregel’, gebaseerd op een onderzoek van 1200 mensen, is geen representatief feitje voor alle Nederlanders.

5. Zoek naar bronnen

Bronnen staan bij bijna elk artikel (dit is zelfs verplicht wanneer je iets gebruikt van een ander). Vraag je af of de genoemde bronnen wel kloppen. Wordt er helemaal niet verwezen naar een bron? Gebruik dan een zoekmachine om de informatie uit het artikel op te zoeken.

6. Kijk naar de datum

Kijk altijd wanneer het bericht is geschreven of gepubliceerd. Een tactiek van fake news verspreiders is om oude berichten opnieuw te publiceren. Gebruik een zoekmachine, hier kun je vaak snel zien of het om recent nieuws gaat of niet.

Door deze 6 tips toe te passen wordt je een echte ‘fake news spotter’ en kun je met een gerust hart de online jungle verder verkennen.